آثار حضرت آیت الله امامی کاشانی (دام ظله)
«خط امان در ولایت صاحب الزمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف»، اثرحضرت آیت الله محمد امامی کاشانی (دام ظله) ، کتابی است پیرامون موعود ادیان که در آن عمدتا به مباحث عقلی در این زمینه پرداخته شده است.
معرفی اجمالی کتاب:
کتاب، به زبان فارسی و در سال ۱۳۷۸ ش، به رشته تحریر درآمده است.
نکته‌ای که باعث اهمیت کتاب شده، اجتناب مؤلف از هرگونه هتک حرمت، نزاع و مجادله است، زیرا کوشیده تا سخن از مهدویت را مستقل از مسئله خلافت در صدر اسلام بیان کند. همچنین در لابه لای متون، علمای اسلام را به تقریب و همدلی ترغیب نموده است.
ساختار کتاب
کتاب در دو جلد ارائه شده و در هر دو، مقدمه مؤلف آغازگر مباحث می‌باشد.
مطالب، در سه بخش و هر بخش در چندین گفتار تنظیم شده است.
رویکرد مؤلف در نگارش، مبتنی است بر دلایل عقلی و نقلی که شامل گفتارهای فلسفی، فطری، منطقی، جامعه شناختی، عرفانی، روان شناختی و فلسفه تاریخ می‌باشد.
فلسفه رویکرد عقلی این است که برخی از اهل نظر گمان می‌کنند وجود امامی معصوم در هر زمان تنها به وسیله روایات معتبر اثبات می‌شود و دلیل عقلی ندارد، مگر قاعده لطف، ولی مؤلف توانسته است دلایل متعدد فلسفی و علمی بر ضرورت وجود امام زمان اقامه کند.
کتاب از جامعیتی کیفی و کمی برخوردار است که به آن ویژگی چشم گیری داده است؛ جامعیت کیفی این اثر در بخش نخست نمود یافته که مشتمل است بر: مباحث عقلی، فطرت، عنایت، استقراء، فلسفه تاریخ، بررسی شبهات و پاسخ به آنها، نقل گفت وگوهای مستقیم با علما و متکلمان اهل سنت در حجاز، مصر، لبنان و همچنین گفت وگوهایی با فلاسفه و متکلمان مسیحی در واتیکان و بررسی عقاید و باورهای پیروان ادیان مسیحی، یهودی و زرتشتی در باره منجی آخرالزمان.
اما جامعیت کمی آن که در بخش‌های دوم و سوم انعکاس یافته، تجمیع و دسته بندی همه اخبار، آثار و اقوال در باره مهدی موعود علیه‌السّلام است که در مجامع حدیثی شیعه و سنی، کتب تاریخ و تفسیر فریقین پراکنده بوده و همراه با توضیحات مؤلف گردآوری و ثبت شده است.
بدین ترتیب بخش‌های مزبور به صورت بزرگترین موسوعه اخبار مربوط به امام مهدی علیه‌السّلام و نیز بزرگترین معجم راویان این اخبار درآمده است.
محتوای کتاب :
مؤلف در مقدمات خود، به ضرورت سخن پیرامون مصلح جهانی اشاره کرده و ضمن پرداختن به دیدگاه‌های دانشمندان مسیحی و غفلت جامعه مسیحیت در این زمینه، عوامل ضعف تفکر انتظار در میان توده اهل سنت و ظهور منجی به عنوان اصل مشترک ادیان را مورد بررسی و تحقیق مفصل قرار داده است.
← بخش اول
بخش نخست، در جهت تفسیر، تحلیل و استدلال فلسفی بخش دوم است و موضوعات مورد بحث در آن عبارتند از:
۱. دلایل فلسفی، شبه فلسفی، عرفانی، منطقی و کلامی شامل بخش‌های زیر:
الف) – دلیل فطرت و درخواست فطرت‌ها.
در این قسمت بعد از بررسی و تحقیق پیرامون معنا و نشانه‌های فطرت و نیز جایگاه معلومات فطری، ویژگی دریافت‌ها و گرایشات فطری- مانند فراگیری و همگانی بودن، همگونی ادراکات فطری با شهود، تاثیرناپذیری از اوهام و محاسبات خطا- گرایش‌های فطری از دیدگاه فلاسفه و عرفای مسلمان از جمله فارابی، ابن سینا، محی الدین بن عربی و برخی دانشمندان غربی مانند دکارت و اسپینوزا، فطرت از دیدگاه قرآن و احادیث و چگونگی دلالت فطرت بر وجود امام و مصلح جهانی، به تفصیل بیان شده‌اند.
ب) – نامهای جمال و جلال خداوند و تجلی آنها در انسان کامل.
مؤلف با این استدلال که یکی از دلایل اثبات وجود امام معصوم علیه‌السّلام در همه اعصار، آن است که او مظهر اسماء الحسنی است و سخن از جلوه اسماء الحسنی، گفت وگو در باب فلسفه و راز آفرینش و کندوکاو در مسائل هستی شناسی، مبداشناسی و انسان شناسی است و لذا پیش از نگرش در آثار اسماء الهی و فلسفه آنها، معنا کردن اسم، صفت و فعل خداوند را لازم دانسته و بعد از آن به تبیین رابطه آنها با جهان هستی و وجود انسان کامل پرداخته است.
در این قسمت، قاعده لطف و چگونگی دلالت آن بر وجود امام زمان علیه‌السّلام به روشنی تبیین شده و اشکالات وارد برآن- از جمله اینکه مصالح و مفاسد موجود در جهان، بسیار پیچیده است و استدلال به قاعده لطف منوط به آگاهی از همه آن هاست و این هم منتفی است، زیرا تحقق هر امری مستلزم وجود مقتضیات و برطرف کردن همه موانع است- به خوبی پاسخ داده شده و تمام سعی مؤلف بر آن است که اثبات نماید وجود امام معصوم علیه‌السّلام در هر زمانی ضروری است و احادیث معتبر، اذهان را به شخص مهدی موعود علیه‌السّلام هدایت می‌نماید.
ج) – دلیل عنایت و ضرورت امام معصوم علیه‌السّلام به عنوان جزئی از نظام احسن.
← بررسی معنای حکمت و عنایت
مؤلف، ضمن بررسی معنای لغوی و اصطلاحی «حکمت و عنایت» و رابطه میان مفهوم آنها، برهان عنایت و ضرورت نظام احسن و دلالت آن بر استمرار هدایت الهی را به تفصیل بیان کرده است.
د) – فلسفه آفرینش انسان و ضرورت امام معصوم علیه‌السّلام به عنوان غایت آفرینش که در آن، موقعیت انسان معصوم در نظام احسن، از دو زاویه ملاحظه می‌شود: نظام احسن و هدف آفرینش.
ه) استقراء و ضرورت معرفی مقام ولایت از سوی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم .
هدف مؤلف از آوردن این برهان آن است که محققین از خلال بحث و جست وجو در کتب عهدین، تواریخ انبیا، نصوص و احادیث اسلامی، قانع شوند که هویت منجی نهایی از جانب رسول خدا و ائمه علیه‌السّلام مشخص شده است.
و) فلسفه تاریخ و عدل جهانی در نهایت تاریخ.
مؤلف برای دستیابی به پاسخی منطقی به این سؤال که «تاریخ و جامعه بشری به کدام سو در حرکت است و ویژگی‌های آینده بشریت چیست؟»، دیدگاه‌های مکاتیب فکری، به ویژه مذاهب اسلامی، نسبت به این موضوع و نیز نسبت به آینده تحولات تاریخی و اجتماعی را مورد بررسی و تحقیق قرار داده است.
۲. بشارت‌های انبیای سلف علیه‌السّلام .
۳. گفت وگو با فیلسوفان و متکلمان مسیحی پیرامون ظهور حضرت مسیح علیه‌السّلام و آخرالزمان، از جمله: پاپ بندیکت شانزدهم، ژان گیتون، روژه گارودی… و نیز گفت وگو با دانشمندان و نویسندگان اهل سنت پیرامون مهدی موعود علیه‌السّلام مانند: محمد سید طنطاوی، احمد عمر هاشم، عبدالله بن صالح العبید و…
۴. پایه‌های مهدویت در قرآن کریم. مؤلف در مذاکرات خود با علمای مسلمان پیرامون چند آیه در باره اساس مهدویت و وعده‌های الهی در آخرالزمان بحث کرده که به آنها اشاره می‌کند.
۵. جایگاه حدیث در اسلام که در دو بخش ارائه شده:
الف) – مرجعیت علمی اهل بیت علیه‌السّلام در آموزه‌های پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از دیدگاه اهل سنت؛ ب) – هویت امام مهدی علیه‌السّلام در احادیث.
۶. شبهات و پاسخ به آنها.
← بخش دوم
بخش دوم تماما رویکرد نقلی است و شامل روایات تفسیری، احادیث و آموزه‌های ائمه هدی علیه‌السّلام برگرفته از قرآن و کلام پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در دو محور: گفتار حدیثی و رجالی؛ به عبارت دیگر شامل دو موسوعه است: احادیث مربوط به امام مهدی علیه‌السّلام و معجم رجال و راویان احادیث مذکور.
← بخش سوم
بخش سوم در باره زندگی راویان و رجال احادیث است که تعداد آنان به هفت هزار و یک صد و شصت و نه تن می‌رسد. در این مجموعه نقاط و مراتب ضعف و قوت، اخلاق و رفتار رجال حدیث بر اساس معیارهای پذیرفته شده، مطرح و تشریح گردیده و به آسانی می‌توان احادیث شریفه را از نظر سند و تشخیص صحیح و سقیم بررسی کرد.
به اعتقاد جازم مؤلف، طرح بحث پیرامون مصلح جهانی، به شیوه علمی و دور از تعصب، به ویژه در عصر حاضر، نه تنها سودبخش است، بلکه ضرورت نیز دارد؛ زیرا از دید او، بشریت هم اکنون بر سر یک دوراهی قرار گرفته که اگر نیک خواهان در ایفای وظایف معنوی و دینی خود کوتاهی ورزند و از تنویر افکار جوانان دریغ کنند، راه صلاح و نیک بختی مسدود و راه فساد و تباهی هموار خواهد شد.
به نظر وی، اثبات وجود مصلح نهایی و ظهور او بر اساس دلایل عقلی و تشخیص هویت امام موعود بر مبنای دلایل نقلی، پژوهشی جامع و گفتاری رسا می‌طلبد و لذا سعی او نیز بر همین مبنا بوده است.
کتاب «مفاتیح الشرایع»
کتاب «مفاتیح الشرایع» تالیف ملامحسن فیض کاشانی از بزرگترین دانشمندان اسلامی در قرن یازدهم هجری است. در کتاب «مفاتیح الشرایع» که یکی از کتب معتبر شیعی در زمینه فقه و حقوق اسلامی است به طور مختصر و فشرده در دو جلد یک دوره کامل فقه مورد بحث قرار گرفته که دارای ویژگی ها و امتیازات فراوانی است. کتاب «مفاتیح الشرایع»، حاوی اهم آرا و نوادر فتاوی فیض است که برخلاف نظر مشهور فقها ارائه شده است. گویا همین فتاوی خلاف مشهورش باعث شده که تالیفات وی به ویژه کتاب مزبور همواره مورد توجه جدی فقها قرار بگیرد.
این کتاب تحت اشراف حضرت آیت الله امامی کاشانی (دام ظله) و تصحیح و تحقیق مسیح توحیدی در همایش بین المللی فیض کاشانی به چاپ رسید.
این کتاب در دو جلد منتشر شده است.
وى در کتاب «مفاتیح الشرایع»، فقه را به دو بخش، تقسیم مى‌کند:
اول : فن عبادات و سیاسات و دوم : فن عادات و معاملات.
هر یکى از این دو بخش، از شش کتاب و یک خاتمه، تشکیل مى‌شود.
کتاب‌هاى بخش نخست عبارتند از: صلات، زکات [خمس و صدقات در این کتاب گنجانیده شده است] صوم، حج، نذر و عهود، حسبه و حدود [دفاع، قصاص و دیات در این کتاب گنجانیده شده است] و خاتمه در احکام اموات و مرضى.
کتاب‌هاى بخش دوم عبارتند از: مطاعم و مشارب، مناکح و موالید، معایش و مکاسب، عطایا و مروّات، قضا و شهادات، فرائض و مواریث و خاتمه در حیله‌هاى شرعى.
مجموعه رسائل فیض کاشانی
این کتاب شامل بر رساله‌های مختلفی از فیض است که شامل مباحث عقلی و فلسفی و حدیثی و حتی داستانی می‌شود. علم گسترده فیش موجب شده تا نتوان وی را در چارچوب خاصی قرار داد و لذا رسائل وی نیز شامل موضوعاتی متنوعی گشته است. لذا درحالی‌که رساله نخست (ترجمة العقائد) به بیان اصول اعتقادات به زبان فارسی می‌پردازد، در رساله بعدی، یعنی شرح صدر، موضوع سیر و سلوک عرفانی و تفاوت آن با تصوف و صوفیگری است. رساله سوم (رساله الإنصاف) به سیر تحوّل و تطوّر فکری خود در طول عمر عملی خویش اشاره می‌کند و در رساله چهارم (ترجمه حدیث معلّی بن خنیس) یکی از خطبه‌های کوتاه امام صادق (ع) را توضیح می‌دهد.
این کتاب تحت اشراف حضرت آیت الله امامی کاشانی (دام ظله) و تصحیح بهراد جعفری رسیده است.
در رساله (اتتل توته تتل)، شعری را که درواقع وصیت پدری است به پسر خود به زبانی ساده و کودکانه و درعین‌حال بسیار پر مغز و با مفاهیم بلند، عنوان نموده است.
در رساله (اثبات حرکت جوهری) بحثی فلسفی عمیق را دنبال می‌کند.
رساله ( تحقیق معنی قابلیت) که به زبان فارسی است، درواقع، تبیین تفاوت بین خالق و مخلوق است که مخلوق سر تا پا قابلیت است و این از مهم‌ترین نقاط اختلاف میان او و خالق اوست. فیض، در این رساله، برای اثبات مدعای خود بخش اعظمی را به نقل‌قول‌هایی از بزرگان اختصاص داده است و حسن ختام آن را روایت مهمی از پیغمبر اکرم (ص) قرار داده است. وی، فلسفه و کلام و دیگر علوم برهانی را ناتوان از تبیین چنین مسئله مهمی دانسته و بهترین کار را تمسک به روایات نورانی اهل‌بیت می‌داند.
در رساله ( پاسخِ پرسش اهل مولتان) در پاسخ به درخواست طایفه‌ای از صوفیان شهر مولتان در حقیقت مذهب امامیه و به جهت هدایت آن قوم نوشته‌شده است.
در رساله ( تفسیر آیه امانت)، جواب به نامهای است که به فیض، نوشته‌شده و او، به زبان فارسی پاسخ آن را نوشته است. سؤال، از تفسیر معنای امانت در آیه «انا عرضنا الامانة علی السموات و الارض و الجبال فابین ان یحملنها و…» است. فیض، تکلیف را معنای امانت دانسته و می‌گوید: تکلیف، به دو صورت می‌باشد: یکی، تکلیفی که عامه مردم بر عهده‌دارند و آن، عبارت است از تطوّر در اطوار وجود؛ یعنی رسیدن انسان به کمال با گذر از مراحل نباتیت و حیوانیت و رسیدن به مقام انسان کامل و دوم، تکلیفی که عبارت است از سپردن امامت و ولایت توسط امام به امام و والی دیگر که بعد از اوست به هنگام رحلت از دنیا.
رساله (شرائط الإیمان) نیز درواقع منتخبی است از رساله «راه صواب» که مشتمل بر دوازده سؤال و جواب است؛ از آن دوازده سؤال به پنج سؤال بسنده شده و به «شرائط الایمان» موسوم گردیده است.
رساله (رفع الفتنة)، در ردّ بعضی از منسوبان به اهل علم که به گفته فیض: «ایشان را از معرفت اسرار دین بهره‌ای نیست و به زینت صورتِ ظاهر و پوستِ علم از حلاوتِ معنی باطن و مغزِ آن محروم مانده، دَرِ فتنه بازکرده و زبان به طعنِ مشایخِ دین و اکابرِ اهل معرفت و یقین دراز کرده‌اند و بدین سبب اهل ایمان را در بوادی حیرت سرگردان دارند»، در سه مقصد تألیف شده است.
رساله (آیینه شاهی)، خلاصه‌ای از رساله عربی «ضیاء القلوب»، به زبان فارسی، در شناختن نفس ناطقه انسانی و تربیت اوست که برای تقدیم به شاه‌عباس دوم نوشته‌شده است. به جهت انتساب رساله به شاه، مؤلف، آن را، «آیینه شاهی» نامیده است.
رساله (دفع و رفع)، در دفع آفات و بلیات از خود و مال و زنان و اطفال، به‌وسیله آیات قرآن، ادعیه و کلماتی از بزرگان که به ما رسیده است، می‌باشد. مرحوم فیض، این رساله را در ده باب تنظیم نموده است.
رساله آخر نیز ( پیمان فیض از پسرش) علم الهدی است که آن را به زبان فارسی خطاب به فرزندش علم الهدی و دوستان و معاشران وی نوشته است. این رساله، مشتمل بر ده توصیه دینی و اجتماعی است که فیض، فرزند خود را ملزم به مراعات آنها می‌کند که عبارت‌اند از احتیاط در فتوا، مشغولیت دائم به کسب علم و دانش، عدم حضور در مجالس اختلافی و معاشرت با مردم، مخصوصاً در اعیاد و مناسبت‌ها و…
فهرست کتاب شامل :
مقدمه
- ترجمة العقائد
- شرح صدر
- رساله الإنصاف
- ترجمه حدیث معلّى بن خنیس
- رساله اتتل توته تتل
- اثبات حرکت جوهرى
- تحقیق معنى قابلیت
- پاسخِ پرسش اهل مولتان
- تفسیر آیهامانت
- رساله شرائط الإیمان
- رساله رفع الفتنة
- رساله آیینه شاهى
- رساله دفع و رفع
- پیمان فیض از پسرش
*** موسسه فرهنگی اجتماعی خط امان کاشان ***